Biến quyền được biết thành hiện thực

Một cuộc khảo sát của CARE ở một tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam về bạo lực gia đình trong năm nay cho thấy rất nhiều người không biết rằng bạo lực đối với người khác là vi phạm pháp luật hoặc tát vào mặt người khác là một hình thức bạo lực.

Theo một khảo sát khác mà CARE tiến hành ở các tỉnh miền núi phía Bắc vào năm ngoái, các thông tin quan trọng với người nông dân như tình hình thị trường nông nghiệp hoặc các chương trình tín dụng vẫn còn thiếu hoặc khó hiểu.

Và ngay cả đối những thông tin cơ bản như thông tin khí hậu thì người dân vẫn phải mơ mới tiếp cập các bản tin dự báo ngắn gọn, kịp thời và cụ thể cho tiểu vùng khí hậu của họ để có thể áp dụng vào việc canh tác.

Rất nhiều bằng chứng chỉ ra thực tế là người dân, đặc biệt là những người nông dân nghèo, đang thiếu những thông tin chất lượng hoặc gặp phải quá nhiều thông tin sử dụng ngôn ngữ học thuật hoặc pháp lý.

Đó là lý do tại sao chúng ta cần phải nhớ tới Ngày Quốc tế về quyền biết được tổ chức vào ngày 28 tháng 9 hàng năm và biết đến luật đầu tiên về tiếp cận thông tin của Việt Nam – có hiệu lực vào ngày 1 tháng 7 năm 2018.

Theo Luật trên, thông tin được định nghĩa là tin tức và dữ liệu được tạo ra bởi các cơ quan nhà nước trong quá trình thực hiện chức năng và nhiệm vụ của mình và được chứa trong các tài liệu, hồ sơ hoặc tài liệu có sẵn dưới dạng viết tay, bản in giấy hoặc bản in điện tử, bản vẽ, băng, đĩa, video, bản ghi âm hoặc dưới các hình thức khác. Việc hạn chế tiếp cận thông tin sẽ chỉ được chấp nhận khi được luật pháp quy định vì lý do quốc phòng và an ninh, trật tự và an toàn xã hội, đạo đức xã hội hoặc phúc lợi của cộng đồng. Mặt khác, việc thực thi quyền tiếp cận thông tin không được xâm phạm tới lợi ích quốc gia cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.

Tuy Luật Tiếp cận Thông tin mới có hiệu lực vài tháng nhưng một vài địa phương đã chủ động để biến văn bản pháp lý này thành hiện thực. Sáu xã ở Bắc Kạn, Cao Bằng và Điện Biên (mỗi tỉnh hai xã) đã thành lập Ban thông tin và truyền thông đầu tiên của mình. Với sự tài trợ của Liên minh Châu Âu và hỗ trợ kỹ thuật từ tổ chức CARE Quốc tế tại Việt Nam cùng các thành viên của mạng NorthNet, các ban này đã nâng cao năng lực để có thể sản xuất các bản tin văn bản và âm thanh cho chính người dân trong xã mình. Các chủ đề được đề cập bao gồm cách trồng rau hữu cơ, con đường nào trong làng bên cạnh vừa được lát, những sự kiện cộng đồng nào sẽ diễn ra trong thời gian tới cho đến kết quả từ các hội thảo, hội nghị của ủy ban nhân dân xã. Những ban này cũng sẽ thu thập các nhu cầu thông tin từ người dân thông qua các nhóm tiết kiệm thôn bản. Trong quá trình này, mọi người đềucó cơ hội khám phá các khuôn mẫu giới và các khác biệt về giới, từ đó chú ý đến nhu cầu và thách thức khác nhau của phụ nữ và nam giới khi truyền thông qua các sản phẩm và kênh truyền thông khác nhau. (Ví dụ, phụ nữ dân tộc thiểu số đi lại ít hơn hơn nam giới, vì vậy họ sẽ ít thấy thông tin treo ở trung tâm xã hơn). Nói cách khác, những cộng đồng này đang hành động thiết thực để biến Luật Tiếp cận Thông tin và quyền tiếp cận thông tin của công dân thành hiện thực.

Người dân xã Mường Phăng (Điện Biên) có thể gửi yêu cầu thông tin vào chiếc hộp treo ở UBND xã như thế này. Ảnh: Vũ Giang/CARE

Người dân cần được tiếp cập nhiều hơn tới những thông tin quan trọng đối với họ. Không cần hỏi thì chúng ta có thể liệt kê ra rất nhiều loại thông tin quan trọng đối với và khi không biết thì chúng ta có thể hỏi xem người dân quan tâm những thông tin gì. Điều quan trọng là người dân cần biết họ có quyền yêu cầu chính quyền cung cấp các thông tin công khai, và biết rằng phía chính quyền có nghĩa vụ cung cấp thông tin đó. Việc giao tiếp hai chiều là điều cần thiết để tạo ra nên quản trị minh bạch và có trách nhiệm, và tiếp cận thông tin là bước đầu tiên để mọi người có thể tham gia vào quá trình hoạch định và thực hiện chính sách. Do đó, trong Ngày Quốc tế về Quyền Biết này, chúng ta hãy chúc mừng các địa phương trên đã có bước đi chủ động trong việc xây dựng nên một cộng đồng giàu thông tin. Vào ngày này, chúng ta cũng có quyền ước mơ rằng trong tương lai gần, tất cả các cộng đồng – bất kể có sự hiện diện dự án của CARE hay không – đều sẽ được tiếp cận với thông tin nhiều hơn để cải thiện chất lượng cuộc sống của mình.